خون بس سنتی قابل تکریم یا تغییر

یاداشتی از محمدهادی جعفرپور وکیل پایه یک دادگستری و عضو هیئت مدیره کانون وکلای فارس و کهگیلویه

به نام خداوند مهربان

هما خوزستان: خون بس،آنچه که دربرخی طوایف تحت عنوان خون بس به عنوان رسمی دیرین شناخته می شود براین معناست که چنانچه در درگیری طوایف کسی کشته شود طایفه ی قاتل به جهت پیشگیری از ادامه خون ریزی و رفع کینه و کدورت دختری از طایفه را به عقد خانواده ی مقتول در می آورد(فصل=فصیله=دختری که درجهت اجرای این رسم و فصل خصومت به عقد مردی از طایفه مقتول در می آید را فصیله گویند)
.این رسم تا به امروز با کمترین تغییر برقراربوده تا جایی که چندی پیش اداره میراث فرهنگی استان کهگیلویه و بویر احمد طی درخواستی پیگیر ثبت این رسم در آثار ملی بوده .به نقل از وی پیشترها چنانچه فردی از طایفه به قتل می رسیده طایفه مقتول در جهت جبران، به کشتن فردی از طایفه قاتل بر می آمده و همین امر سبب درگیری ها و جنگ طوایف می شده تا اینکه ریش سفیدان و بزرگان طایفه در جهت پیشگیری از خون ریزی های مدام وایجاد صلح رسم خون بس را بنا نهادند.اگرچه این رسم در مقطع زمانی خویش با توجه به شیوه زندگی طوایف راهکار مناسبی در جهت پیشگیری ازادامه خون ریزی و درگیری طوایف بوده اما در شرایط فعلی جامعه که در کنار قوانین موضوعه عهدنامه ها و کنوانسیون هایی در جهت رفع تبعیض علیه زنان انشاء و بعضا مجلس شورای اسلامی نیز در مقام الحاق کشور به چنین عهد نامه هایی مفاد آنرا در صحن مجلس تایید نموده ند اجرای چنین رسمی محلی از اعراب نداشته خلاف قوانین و اصول حاکم در حقوق کیفری است.تاریخ قوانین کیفری را که تورق کنیم عرف و رسومی دیده می شود که خون بس درقیاس با آن سنن بسیار پیشرفته و قابل توجه است.
مجموع قوانین حمورابی پادشاه بابل شاهد این ادعاست که با وضع قانون برخی رسوم حاکم بر قبایل به تاریخ پیوسته .به عنوان مثال:چنانچه معماری خانه ای می ساخت و سپس سقف خانه بر سر اهالی خانه ویران و سبب مرگ عهد و عیال صاحبخانه می شد خانواده معمار نیز محکوم به مرگ بودند ویا چنانچه جراح در عمل جراحی به بیمارخسارتی وارد می نمود دست وی قطع می گردید.این مقررات خشن و تا حدی ظالمانه برای آن مقطع تاریخی که اصولی مانند شخصی بودن مجازات ها و…انشاء نشده بود در نوع خود پیشرفته بوده اما در عصر حاضر و با حاکمیت اصولی مانند شخصی بودن قوانین کیفری در کنارتوجه به شخصیت متهم،تناسب کیفر مقرره با موقعیت ارتکاب جرم که در علومی مانند بزه دیده شناسی/کیفر شناسی/جرم شناسی و جامعه شناسی جنایی بحث و بررسی می گردد اعمال و اجرای رسوم و قوانین قبیله و طایفه خلاف اصول و ناقض قوانین است.
شاید علت توجه و اجرای رسوم را باید در شناسایی منابع قانون ومبانی حقوق موضوعه جستجو نمود،حقوقدانان در تبیین منابع قانون عرف را سرآمد منابع معرفی نموده،برای عرف جایگاه ویژه ای قائل هستند. در تعریف عرف اشاره شده:مجموع عادات و رفتارهای مورد احترام و پذیرش افراد یک جامعه را عرف می نماند.برخلاف قوانین که دارای ضمانت اجرای حاکمیت هستند عرف فاقد ضمانت اجرای لازم از سوی قوه حاکمه بوده بلکه قوم و طایفه بنا بر ارزش های مورد پذیرش خویش با فرد یا افرادی که خلاف رسوم طایفه عمل نموده اند بنا بر حکم بزرگ طایفه برخورد می کنند این نوع برخورد و مکافات اشخاص مستند به عرف زمانی مورد اقبال و تایید است که خلاف اخلاق حسنه و نظم عمومی جامعه نباشد.به عبارتی اعتبار و ارزش رسوم و سنن تا جایی است که نظم عمومی جامعه را مختل ننماید لذا عرف و رسومی که مخالف نظم عمومی یا اخلاق حسنه جامعه است هرگز مورد پذیرش جامعه نبوده محکوم به بطلان است.آنچه که در فلسفه حقوق تحت عنوان حق حکومت از ان یاد می شود بر همین مفهوم استوار است : نظام قانونی لازم برای یک ملت تا بتوانند در روابط متقابل با یکدیگر و حاکمیت به زندگی اجتماعی خویش بپردازند. سنت خون بس را شاید بتوان در مقطعی از زمان حق حکومت طایفه دانست به این مفهوم که بزرگان طایفه با وضع قاعده ای درصدد پیشگیری از خون ریزی و جنگ طوایف بوده انداما در عصر حاضر اعمال و اجرای رسم خون بس فاقد وجاهت قانونی و حتی قبیله ای است.اینکه رئیس دادگستری یکی از استان های جنوبی کشورخونبس
را نشانه ای از فرهنگ صلح وسازش در میان مردم شهرستان(شوش)دانسته و با افتخار شعبه ای از دادگستری را به چنین امری اختصاص داده و در صدد ثبت ملی این رسم بر آمده از جهات مختلف محل ایراد است فارغ ازاین که اجرای چنین رسمی خلاف قوانین موضوعه و ناقض اصول اولیه حقوق بشراست،اقدامی است خلاف اصول و قواعد شرعی، نگارنده بر این باور است که اساس و بنیان وضع چنین قاعده ای همانگونه که در عبارت فصل نیز نهفته است صلح و سازش بوده که در برهه ای از زمان عوض این صلح و سازش به نکاح در آمدن دختری از طایفه قاتل بوده و امروز می توان با گسترش ماهیت رسم که همانا ایجاد صلح و سازش بین دوطایفه است راجع به عوض صلح فرهنگ سازی نمود همانگونه که اخیرا در استان لرستان اعضا شورای حل اختلاف به اتفاق ریش سفیدان و بزرگان طایفه ای در قالب رسم خون بس با در دست داشتن قران کریم و یک قبضه چاقو و کفن به سراغ اولیاء دم رفته با تضرع از وی درخواست گذشت و عفو نموده اند.لذا همانگونه که ضرورت و نیاز به روز رسانی قوانین در جوامع احساس می گرددبه نظر لازم است بزرگان و ریش سفیدان طوایف در جهت حفظ سنن و احترام به رسوم طایفه با توجه به مقررات حاکم در جامعه و اخلاق عمومی در راستای اصلاح شیوه اجرای رسوم اقدام کنند.